Szybko prześledźmy drogę ewolucyjną
jaką musiały przejść te stworzenia aby zamienić się w tak piękne i
barwne formy. Jednak nie będzie to łatwe. Ze względu na miękkie ciało,
bardzo trudne jest prześledzenie momentu pojawienia się pająków na
świeci. Wszelkie dane kopalne dotyczące ptaszników pojawiają się rzadko i
są niekompletne.
Pierwsze
pająki żyły około 350-300 mln lat temu w okresie karbonu. Najwiekszą
odnalezioną skamieliną ptasznika sprzed 300 mln lat była Megarachne
mierząca 35cm samego ciała.
 |
| Znaleziona skamielina Megarachne |
 |
| Rekonstrukcja żywego osobnika Megarachne |
Pod koniec karbonu żyło niewiele gatunków pajęczaków, ale obszar ich
występowania był bardzo rozległy. Z ery mezozoicznej zachowało się
niewiele szczątków, natomiast w trzeciorzędzie, około 30 mln lat temu
pajęczaki były już licznie reprezentowane zarówno w Europie jak i
Ameryce. Gatunki z trzeciorzędu są bardzo podobne do współczesnych form,
a co ciekawe zatopione osobniki w bursztynie można znaleźć w Bałtyku.
Zdolność
pająków do przetrwania we wciąż zmieniających się warunkach środowiska
jest jednym z powodów, dla których formy zbliżone do prehistorycznych
żyją do dziś.
Ptaszniki
są grupą prymitywną. Świadczy o tym np. budowa chelicerów, czyli
szczękoczułek, które składają się z dwóch członów a kły jadowe
skierowane są w dół. Jest to rozwiązanie prymitywne, gdyż każda
chelicera, działając osobno, wymaga odpowiednio silnych mięśni i stąd
ich duże rozmiary. Ptasznik atakując ofiarę, unosi się, wysuwa kły i
wbija je w ciało ofiary od góry. Taki rodzaj ataku wymaga dużych
rozmiarów i siły aby przebić pancerz twardszych ofiar.
 |
| Kły jadowe ptasznika skierowane ku dołowi. |
U
pająków bardziej rozwiniętych ewolucyjnie chelicery poruszają się
poprzecznie do osi ciała, współpracują ze sobą i dzięki temu mogą być
mniejsze.
 |
| Kły jadowe pająka właściwego skierowane są do siebie. |
Zamieszczę teraz opis anatomiczny pająka.
Są to zwierzęta o dużej specjalizacji; ciało podzielone na dwie części: głowotułów i odwłok. Głowotułów i odwłok połączone są z przekształconym segmentem odwłoka, tzw. stylikiem.
Głowotułów okryty grubym oskórkiem, pokrytym dodatkowo oskórkowymi włoskami, robiącymi czasem wrażenie sierści.
Odwłok miękki, pokryty cienkim oskórkiem; powstał ze zrośnięcia 12 segmentów, ale ślady pierwotnej segmentacji są widoczne tylko u niektórych gatunków. W tylnej części odwłoka kądziołki przędne.
Odnóża: na głowotułowiu 6 par odnóży, w tym 4 pary krocznych. Szczękoczułki masywne, dwuczłonowe, zakończone ruchomym pazurem, do którego uchodzi przewód gruczołu jadowego. Nogogłaszczki podobne do odnóży lokomocyjnych, zakończone pazurkami.
Układ krwionośny otwarty
Układ oddechowy: płucotchawki i tchawki
Układ nerwowy skoncentrowany, z dwuczęściowym mózgiem; narządy zmysłów dobrze rozwinięte; oczy proste; szczecinki węchowe; na głowotułowiu 4 lub 3 pary paciorkowatych oczu w układzie będącym cechą charakterystyczną rodziny.
Układ pokarmowy: końcowa część jelita przekształcona w żołądek ssący; obecność gruczołów trzustkowo-wątrobowych;
Układ wydalniczy: gruczoły biodrowe i cewki Malpighiego
Układ rozrodczy: gonady parzyste; czasem nieparzyste; zapłodnienie wewnętrzne;
Behawior: drapieżne (z jednym wyjątkiem – odkrytym w środkowej Ameryce Bagheera kiplingi)
Biotop: Pająki to zwierzęta lądowe. Oddychają płucotchawkami lub tchawkami (w zależności od gatunku).
Jad: Prawie wszystkie pająki posiadają jad, jednak jad tylko trzech procent z nich może być szkodliwy dla człowieka. Pająki posiadają dwa woreczkowate gruczoły jadowe, znajdujące się u podstawy ich szczękoczułek. U dużych pająków ciągną się one aż do rejonów głowy. Wyróżnia się dwa rodzaje jadu pajęczego – jad hemolityczny i jad neurotoksyczny. Jad neurotoksyczny atakuje układ nerwowy ofiary i jest obecny w większości jadów o działaniu śmiertelnym. Rodzajami i działaniem jadu zajmiemy się w osobnym poście.
Pająki,
jak większość stawonogów są grupą słabo poznaną. Szacuje się że do tej
pory opisano zaledwie 20-30% żyjących na kuli ziemskiej gatunków.
Rokrocznie w tropikach odkrywane są nowe. Ze względu na nocny i skryty
tryb życia jaki prowadzą, ich biologia w naturalnych siedliskach nie
była częstym przedmiotem badań. Większość danych , którymi dysponuje
pochodzi z obserwacji prowadzonych w hodowli.
